Divan Şiirindeki Söz Sanatları

 Divan şairinin iyi şair olabilmesi için dilin inceliklerini bilmesi gerekirdi. Şairin söz sanatlarındaki ustalığı şiirinin değerini artırırdı. Bu nedenle şairler, hüsn-i ta’lil ve teşbih sanatına sıkça başvurmuşlardır. Hüsn-i ta’lil, nedeni bilinen bir olayı, daha güzel biçimde açıklama ve anlamlandırma sanatıdır. Benzetme de denen teşbih ise, bir durumu, bir oluşu, bir varlığı daha güzel bir duruma, bir oluşa, bir varlığa benzetmektir. Divan şairi için benzetilenler, daha doğrusu neyin neye benzetileceği belliydi ve kalıplaşmıştı. Bu amaçla hazırlanmış listeler bile vardı. Yeni bir şiirin benzetme yönü farklıysa, o değerli bir şiir olarak nitelendirilirdi. Ama asıl yenilik hüsn-i ta’lil sanatıyla ortaya koyulurdu. Böylece şair bir sözcüğe ya da deyime, kullandığı dili çok iyi bilmesi oranında artan anlamlar yüklenmiş oluyordu.

           MECAZLAR  

1.     Teşbih, ortak nitelikleri bulunan nesne ya da kavramlar arasında benzerlik kurma sanatıdır.

2.     İstiare, bir sözcüğü kendi anlamı dışında kullanarak, bir şeyi başka şeylerin adıyla anma sanatı.Benzetmenin iki temel ögesi bulunur: Benzeyen ve benzetilen.

  Yalnızca benzetilenin söylendiği istiareya “açık istiare”, yalnızca benzeyenin söylandiği istiareye “kapalı istiare” denir.

3.     Mecaz, sözcükleri gerçek anlamları dışında kullanma sanatıdır.

4.     Mecaz-ı mürsel, bir sözcüğü, benzetme amacı gütmeden, başka bir sözcük yerine kullanma sanatıdır.

5.     Kinaye, bir sözü aynı zamanda hem gerçek hem de mecazi anlamıyla kullanma sanatıdır.

6.     Tariz, birini eleştirmek, küçük düşürmek ya da alay etmek amacıyla söylenmek istenileni tam tersi anlamında bir sözle ve incelikle, nükte yaparak anlatma santıdır.

7.     Teşhis ve intak, birbirine yakın iki söz sanatıdır.Teşhis, cansız varlıkları ya da hayvanları kişileştirme sanatıdır.İntak, konuşması olanaksız nesneleri konuşturma sanatıdır.

         

              ANLAM İLE İLGİLİ SANATLAR

1.     İham, iki ya da ikiden fazla anlamı olan bir sözcüğün bir mısra ya da beyitte bütün anlamlarıyla kullanma santıdır.

2.     Tevriye, bir mısra ya da beyitte, birden fazla anlamlı bir sözcüğü anlamlarından yalnız yakın anlamını söyleyip uzak anlamını kastetme sanatıdır.

3.     İstihdam, bir mısra yada beyitte, bir sözcüğü hem gerçek hem mecaz anlamlarını kastederek kullanmaktır.

4.     Tenasüp, bir konuyla ilgili birden fazla sözcüğü bir mısra ya da beyitte sıralama amacı gütmeden kullanmaktır.

5.     Tecahül-i arif,  bir anlam inceliği yaratmak ya da bir nükte yapmak amacıyla bilinen bir şeyi bilmemezlikten gelme sanatıdır.

6.     Hüsn-i talil, nedeni bilinen bir olayı, düşsel ya da gerçekdışı ve güzel bir olaya bağlama yoluyla yapılan bir sanattır.

7.     Mübalağa, bir sözün etkisini güçlendirmek bir şeyi abartılı biçimde az ya da çok göstererek ve nükteli biçimde anlatma sanatıdır.

8.     Tezat, iki duygu, iki düşünce ve hayal arasındaki birbirlerine karşıt özellikleri bir arada söyleme.

9.     Telmih, bilinen bir olay, kişi ya da nükte, fıkra, atasözünü dolaylı biçimde anlatma, ima etme sanatıdır.